Najsłynniejsza encyklopedia średniowiecza i siedemset innych cennych rękopisów z Flandrii trafiło do Internetu

Dzięki wspólnemu projektowi czterech instytucji z Gandawy i Brugii: biblioteki publicznej w Brugii, biblioteki uniwersyteckiej w Gandawie, seminarium duchownego diecezji brugijskiej oraz diecezji gandawskiej zdigitalizowano i udostępniono w Internecie 734 rękopisy powstałe w okresie od VII do XVI wieku, przechowywane niegdyś w wielkich opactwach benedyktyńskich i cysterskich Sint-Baafs i Sint-Pieters z Gandawy, Ten Duinen z Koksijde oraz Ter Doest z Lissewege (Brugia). Upadły one pod ciosami XVI-wiecznych wojen religijnych oraz francuskich rewolucjonistów, ale część nagromadzonych w nich przez wieki przez mnichów skarbów kultury udało się ocalić. Do nich też nawiązuje nazwa projektu: MMMONK, czyli Middeleeuwse Monastieke Manuscripten – Open Netwerk Kennis (Średniowieczne rękopisy klasztorne – wiedza z sieci publicznej). Dzięki grantowi rządu flamandzkiego rękopisy zostały zdigitalizowane i umieszczone w sieci International Image Interoperability Framework (IIIF). Dostęp do nich można uzyskać m.in. z katalogu biblioteki Uniwersytetu Gandawskiego: https://lib.ugent.be/en/catalog

Lew z bestiariusza Liber floridus, k. 56v. Źródło wszystkich ilustracji: lib.ugent.be

Mapa Europy, k. 241r. Jesteśmy też my, Słowianie (Sclavi) :)

Wśród tych rękopisów jest jeden z najpiękniej iluminowanych rękopisów średniowiecza, słynny Liber floridus (dosł. „Kwiecista księga”). Jest to słynna encyklopedia, skompilowana w latach 1090-1120 przez Lamberta, kanonika z Saint-Omer, miasta położonego na styku krain Flandrii, Pikardii i Artois (dziś północno-zachodnia Francja), na podstawie prawie dwustu innych ksiąg. Zawiera historię powszechną do roku 1119 oraz ogromną ilość ówczesnej wiedzy z dziedziny Biblii, astronomii, geografii, filozofii i przyrody. Przyciąga do dziś uwagę przepięknymi ilustracjami, w tym kilkoma ówczesnymi mapami świata. Kilka z nich tu zamieszczamy.

Diabeł siedzący na behemocie, k. 62r (rozdział bestiariusza
poświęcony zwierzętom wodnym, behemot to stwór wodny)

Benedyktyńskie opactwo Sint-Baafs (św. Bawona) w Gandawie założył św. Amand, apostoł Flandrii, w 630 r. Kres położył mu w 1540 r. bardzo katolicki cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Karol V Habsburg, która wówczas za pośrednictwem podległej Hiszpanii panowała na tych terenach (żeby nie było, że tylko protestanci burzyli zabytki i niszczyli dzieła sztuki). Po buncie mieszczan kazał zburzyć opactwo, w tym wielki romański kościół, a na jego miejscu wybudował twierdzę (Spanjaardenkasteel – „Zamek Hiszpanów”) z działami wymierzonymi w miasto.

K. 61v. Jeżeli dobrze rozumiem po łacinie, to jest to krokodyl :D 

Benedyktyńskie opactwo Sint-Pieters (św. Piotra), także w Gandawie, powstało zaledwie kilkadziesiąt lat po św. Bawonie, w drugiej połowie VII wieku. Było likwidowane dwukrotnie, najpierw w drugiej połowie XVI wieku, po zrujnowaniu i złupieniu przez protestanckich ikonoklastów, a potem po rewolucji i inwazji francuskiej na Niderlandy. Budynki burzono stopniowo, aż do XIX wieku włącznie. Obecnie to, co ocalało, stanowi muzeum. Zachował się m.in. barokowy kościół poopacki.

Mikrokosmos (pojęcie bardzo ważne w średniowieczu), k. 20v-21r.

Cysterskie opactwo Ten Duinen w Koksijde powstało w 1127 r. Było uważane za równie ważne, co Clairvaux we Francji i Fountains w Anglii. Jego los było podobny jak Sint-Pieters: złupione i niszczone przez protestanckich ikonoklastów w drugiej połowie XVI wieku, później odbudowane, i po raz kolejny zamknięte przez francuską władzę rewolucyjną. Obecnie ocalałą część zajmuje seminarium diecezji brugijskiej, a średniowieczne ruiny stanowią zabytek.

Gryf z człowiekiem w dziobie, k. 58v. Dział opisujący ptaki

Ostatnie opactwo, również cysterskie, Ter Doest z Lissewege powstało w 1174 r. W 1571 r. zostało zniszczone przez protestantów. Pozostała z niego gigantyczna, murowana, średniowieczna stodoła oraz kilka mniejszych zabudowań.

Rysunek po lewej przedstawia upływ czasu z fazami księżyca, kierunkami świata itp.;
rysunek po prawej to zapewne kalendarz; k. 25v-26r

Digitalizacja Liber floridus i 733 innych rękopisów jest pierwszą fazą projektu MMMONK. W miarę pozyskiwania kolejnych funduszy do sieci będą trafić dalsze średniowieczne rękopisy z terenu Flandrii.

Raj (fragment), k. 52r

Źródła: kerknet.be, Wikipedia