Czterdzieści lat temu zburzono jeden z najpiękniejszych kościołów Hagi

O tej rocznicy dowiedziałam się z Facebooka, z fanpage’a „Nederlands religieus erfgoed” („Dziedzictwo religijne Holandii”). Publikowano zdjęcia nie istniejącego od czterdziestu lat kościoła oraz smutne lub rozzłoszczone komentarze. Można powiedzieć, że to dobra wiadomość (w tej smutnej scenerii, ma się rozumieć). Świadomość wartości historycznej i kulturowej budowli religijnych jest dzisiaj w Holandii o niebo lepsza niż jeszcze czterdzieści lat temu (i odważę się powiedzieć, że większa niż w Polsce – nas ratuje jedynie to, że kościołów jeszcze nie trzeba masowo zamykać); powstała nawet specjalna komórka w ministerstwie kultury, której zadaniem jest pomoc w ocalaniu tego, co się da ocalić, a samorządy lokalne otrzymały wytyczne, jak można próbować wykorzystywać w godny sposób wycofane z kultu świątynie. Również przynajmniej niektóre Kościoły, choć nieco spóźnione w stosunku do administracji cywilnej, starają się unikać po prostu burzenia. Jeśli chodzi o Kościół rzymsko-katolicki, od niedawna istnieją nawet watykańskie wskazania, co wolno robić ze zdesakralizowanym kościołem, a czego nie. Oczywiście dokumenty i zasady, jak zwykle w życiu, nie zawsze są przestrzegane. Ale mimo wszystko można uznać, że barbarzyński okres bezrefleksyjnego burzenia cennych zabytków, którego ofiarą padły opisywane w tym tekście kościoły, Holandia ma za sobą.

Stacja Drogi Krzyżowej projektu Lamberta Lourijsena ze zburzonego
Engelbewaarderskerk w Hadze. Źródło: Herman Wesselink/Facebook

Kościół św. Aniołów Stróżów (Engelbewaarderskerk) przy ul. Brandtstraat 82 w Hadze został zaprojektowany przez zdolnego i cenionego architekta Nicolaasa Molenaara, ucznia słynnego Pierre’a Cuypersa (projektanta m.in. dwóch znanych na całym świecie budowli Amsterdamu: Rijksmuseum i głównego dworca kolejowego). Budowa trwała w latach 1913-1915, a w 1916 r. świątynia została konsekrowana.

Engelbewaarderskerk w Hadze. Źródło: Herman Wesselink/Facebook

W materiałach na temat Engelbewaarderskerk podkreśla się, że mimo typowego stylu neogotyckiego kościół wyróżniał się oryginalnością: był jednym z ostatnich, jakie wzniesiono w Holandii w tym stylu, i w jego rozplanowaniu uwzględniono oczekiwania powstałego na początku XX wieku Ruchu Liturgicznego, dzięki czemu Molenaarowi udało się osiągnąć innowacyjny i centralizujący efekt przestrzenny (mówiąc po ludzku, mimo dużych rozmiarów i aż pięciu naw przestrzeń kościoła umożliwiała dobry kontakt wzrokowy z ołtarzem głównym i jego otoczeniem z każdego miejsca). Stacje Drogi Krzyżowej (wykonane z wypalanych kafli pochodzących z fabryki De Porceleyne Fles z miasta ceramiki – Delft) oraz liczne mozaiki zaprojektował artysta Lambert Lourijsen, a witraże – Frits Geuer. Ołtarz z brązu i wieczną lampkę wykonała firma Brom z Utrechtu, a organy pochodziły z firmy Pels z Alkmaaru. Zachowały się na szczęście zdjęcia i za zgodą p. Hermana Wesselinka, który je opublikował, je tu umieszczam.

Zamieszczone powyżej informacje o wystroju pochodzą z nieocenionej strony reliwiki.nl – kopalni informacji o budowlach sakralnych w Holandii. Autorzy strony podsumowują : „Był to jeden z ostatnich i najbardziej oryginalnych kościołów neogotyckich. W połączeniu z bogatą dekoracją mozaikową oraz okienną całość stanowiła niezwykły zespół, wzór katolickiej sztuki i architektury kościelnej z początku XX wieku i przejścia od późnego neogotyku do wczesnonowożytnego ruchu w sztuce kościelnej”. Polecam tam wejść, bo można obejrzeć znacznie więcej zdjęć kościoła oraz sceny z jego burzenia: https://reliwiki.nl/index.php/,s-Gravenhage,_Brandtstraat_82_-_H.H._Engelbewaarders_(1916_-_1981)

Kaplica Matki Bożej w kościele Engelbewaarderskerk w Hadze; na ścianach
piękne mozaiki autorstwa Lamberta Lourijsena. Źródło: Herman Wesselink/Facebook

Engelbewaarderskerk przetrwał II wojnę światową, ale nie przetrwał „posoborowej wiosny Kościoła”. Od końca lat 60. frekwencja wiernych zaczęła gwałtownie spadać. Kościół został zamknięty i od razu szybko rozebrany jesienią 1981 r., a na jego miejscu wybudowano domy mieszkalne. Niektóre elementy wystroju ocalono i przeniesiono do innych kościołów. Parafia wybudowała sobie nowy, znacznie mniejszy kościół po drugiej stronie ulicy (obejrzałam na Streetview w Googlemap i jest to okropne, bure pudełko, bez krzyża i jakichkolwiek oznak identyfikujących kościół). Niedługo się zresztą nim cieszono – liczba wiernych spadła jeszcze bardziej i zaledwie po sześciu latach parafia została zlikwidowana, a jej obszar włączono do innej parafii. „Pudełko” przejęli imigranci z Zachodniej Afryki i mają tam msze po francusku i angielsku.

Nie udało mi się znaleźć informacji, kto podjął decyzję o zburzeniu cennej architektonicznie świątyni i przeznaczeniu terenu na inne cele. Ale nieruchomość należała do Kościoła, więc musiało się to stać przynajmniej za zgodą kościelnych decydentów.

Wnętrze zburzonego kościoła Koninginnekerk z Rotterdamu.
Źródło: Wikimedia Commons/Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

W 2013 r. gazeta „Nederlands Dagblad” ogłosiła internetowy plebiscyt na najpiękniejszy zburzony kościół Holandii. Spotkał się on z ogromnym zainteresowaniem. Czytelnicy przysyłali zdjęcia oraz osobiste wspomnienia związane ze zburzonymi kościołami. Opublikowano je na specjalnej stronie internetowej „De mooiste gesloopte kerk” („Najpiękniejszy zburzony kościół”): http://www.mooistegeslooptekerk.nl. Kościół św. Aniołów Stróżów z Hagi został zgłoszony do plebiscytu wśród kilkudziesięciu innych. Pierwsze miejsce zajął protestancki kościół Koninginnekerk z Rotterdamu wybudowany w latach 1904-1907 w stylu secesyjnym. Jego zburzenie w 1972 r. – w tym wypadku przez władze miasta (które później na jego miejscu wzniosły wielki dom dla starców oraz mieszkalny wieżowiec) – wywołało ogromne protesty i skandal, ponieważ szerokie centrum Rotterdamu zostało niemal w całości unicestwione wskutek bombardowań w czasie II wojny światowej i zabytkowe budowle w mieście można liczyć na palcach. A tymczasem, oprócz Koninginnekerk, zburzonych po II wojnie zabytkowych kościołów z Rotterdamu zgłoszono do plebiscytu „Najpiękniejszy zburzony kościół” jeszcze siedem! Drugie miejsce zajął kościół św. Michała Archanioła ze Zwolle, w którym przechowywano relikwie Tomasza a Kempis. Gmina Zwolle postanowiła wybudować na jego miejscu centrum handlowe… Trzecie – kościół św. Marii Magdaleny z Amsterdamu projektu samego Pierre’a Cuypersa i uważany za jedno z jego najlepszych dzieł. Najstarszy zburzony kościół zgłoszony do plebiscytu pochodził z 1637 roku! (z Heerenveen).

Na obecny rok, według informacji reliwiki.nl, zapowiedziano zamknięcie 103 kościołów, z czego 73 katolickich i 24 protestanckich. 43 z nich zostały już zamknięte. W najbliższych latach będzie ich jeszcze więcej. Dobre przynajmniej to, że teraz kościołów, poza wyjątkowymi wypadkami, już się w Holandii nie burzy. Jeśli niemożliwe jest ich przeznaczenie na cele kulturalne, w najgorszym razie przebudowuje się je na mieszkania, starając się zachować oryginalne elementy architektoniczne.

Źródła: reliwiki.nl, mooistegeslooptekerk.nl, Wikipedia, Facebook

Komentarze