Nietypowy misjonarz, który odniósł sukces

Kiedy czytamy o apostołach i misjonarzach pierwszego, drugiego i trzeciego pokolenia, to z reguły, nawet jeśli nie zostali męczennikami, ich życie jest deprymującą historią walenia głową w mur oraz licznych niepowodzeń z rzadka przerywanych jakimś sukcesem. (Naszym wybornym rodzimym przykładem jest święty Wojciech). Dzisiaj będzie inaczej. Dzisiejszy (26 marca) patron, święty Ludger (Ludgerus, Liudger), działał ze sporym powodzeniem i zostawił po sobie wyraźne ślady na kartach historii, geografii i architektury – nie zapominając o bardach i gęsiach! W Holandii oraz zachodnich regionach Niemiec jest do dziś pamiętany i czczony.

Relikwiarz św. Ludgera przechowywany
w Billerbeck. Źródło: domena publiczna.

Ludger urodził się ok. 742 roku, tuż po śmierci Apostoła Holandii, świętego Willibrorda. Żył jeszcze wówczas święty Bonifacy, który zginął pod ciosami Fryzów kilkanaście lat później. Ludger kontynuował pracę jednego i drugiego, i pod jego ręką zaczęła ona przynosić pierwsze słodsze owoce. Można by powiedzieć, że było mu już po prostu łatwiej, bo dzięki wysiłkom wielkich poprzedników narosła już pewna masa krytyczna, a ponadto pojawiły się sprzyjające warunki polityczne (rządy Karola Wielkiego), ale chodziło też o to, że w odróżnieniu od nich, Anglosasów w pochodzenia, był miejscowy, „swój”, native speaker. Takie rzeczy mają znaczenie.

Urodził się w okolicach Utrechtu, w którym od kilkudziesięciu lat istniało już biskupstwo, katedra i szkoła katedralna. W rodzinie jako pierwszy przyjął chrześcijaństwo jego dziadek, fryzyjski szlachcic Wursing, który musiał uciekać z rodzinnych stron przed prześladowaniami pogańskiego króla Redbada (Radbouda). Oboje rodzice, Thiadgrim i Liafburga, byli już chrześcijanami. Ludger kształcił się w szkole katedralnej w Utrechcie, kierowanej wówczas przez świętego Grzegorza z Utrechtu. Była to w tych czasach jedyna porządna szkoła na dużym obszarze kraju.

Ludger uzdrawia ślepego barda. Fot. domena publiczna

Musiał się wyróżniać, skoro został wysłany w celu uzupełnienia edukacji do opactwa benedyktynów w Yorku, słynącego z wysokiego poziomu nauki i kultury. Tam poznał błogosławionego Alkuina, najwybitniejszy chyba umysł tamtych czasów, wielkiego reformatora kościelnego. W Yorku przebywał pięć lat; został tam wyświęcony na diakona, po czym wrócił na rodzinną ziemię i przez jakiś czas wykładał w swojej dawnej szkole w Utrechcie.

W 777 roku Ludger przyjął święcenia kapłańskie i przeszedł do pracy misyjnej. Zaczął od Deventer w dzisiejszej wschodniej Holandii, gdzie odbudował istniejący do dziś kościół świętego Lebuina, zniszczony wskutek najazdu pogańskich Sasów. Później przez dziesiątki lat z polecenia przełożonych kościelnych oraz cesarza Karola Wielkiego (którego znał osobiście; podobno spotkał się z nim w słynnym klasztorze na Monte Cassino, dokąd udał się z pielgrzymką) głosił Ewangelię Fryzom, Sasom i Duńczykom, budując kościoły i zakładając klasztory. Na dzisiejszych mapach Europy są to terytoria holenderskich prowincji Fryzja, Groningen, Overijssel i Geldria oraz niemieckich landów Dolna Saksonia, Szlezwik-Holsztyn (gdzie zdołał schrystianizować wyspę Helgoland) oraz Nadrenia Północna-Westfalia.

Romańska krypta pod kościołem św. Lebuina w Deventer, odbudowanym przez Ludgera. Fot. © DK

Wokół założonego przez niego klasztoru w Minigardeford powstało słynące z zabytków miasto Münster (nazwa ta to po prostu zniekształcone Monasterium – po łacinie klasztor), a klasztor w Werden, wraz z drugim klasztorem żeńskim, założonym w jego pobliżu już po śmierci Liudgera przez świętego Altfryda z Hildesheim, stały się zalążkiem miasta Essen w Zagłębiu Ruhry.

Strona ze Srebrnej Biblii.
Fot. domena publiczna

W opactwie w Werden przechowywana była słynna Srebrna Biblia (Codex Argenteus) z VI wieku, dziś znajdująca się w Uppsali, zawierająca tekst Ewangelii przełożonych na język gocki przez ariańskiego biskupa Wulfilę. Jest to najstarszy na świecie zapis jakiegokolwiek języka germańskiego, bezcenny skarb filologów, historyków i biblistów. Jedna z hipotez zakłada, że Srebrna Biblia trafiła do Werden z Rawenny lub innego skryptorium we Włoszech, gdzie powstała, właśnie za sprawą Liudgera, który przebywał dość długo w środkowych Włoszech, a klasztorowi w Werden zapisał w testamencie cały swój majątek.

Dwukrotnie Ludger był powoływany na biskupa. Za pierwszym razem odmówił; chodziło o prastare biskupstwo Trewiru, istniejące od samych początków chrześcijaństwa. Kolejna propozycja dotyczyła biskupstwa Münster, które postanowiono powołać do życia w 804 roku. Tym razem odmowy nie było; były to nadal terytoria misyjne, a tworzenie zrębów diecezji w oparciu o założony przez niego klasztor musiało pociągać jego pionierskiego ducha.

Zmarł w 26 marca 809 roku, w Niedzielę Palmową, w jeszcze innym założonym przez siebie ośrodku kościelnym, Billerbeck. Pochowany został w klasztorze w Werden i jego relikwie szczęśliwie zachowały się do dziś. Jest patronem współczesnych niemieckich diecezji Münster i Essen oraz ma jest też czczony w holenderskich diecezjach Utrecht i Groningen-Leeuwarden. Zachowało się sporo zbudowanych przez niego lub noszących jego imię kościołów. Najsłynniejsze z nich to kościoły w Werden, Münster i Billerbeck oraz klasztor w Helmstedt. W Holandii istnieje fundacja promująca dziedzictwo ludgerowskie, Ludgerkring. Na jej stronie internetowej, ludgerkring.nl, można zapoznać się z kościołami, szkołami i innymi pomnikami dedykowanymi Ludgerowi w tym kraju. Fundacja ta zorganizowała m.in. duże sympozjum na temat świętego Ludgera oraz wytyczyła we wschodniej Holandii trasę pieszo-rowerową, łączącą miejsca związane z kultem tego świętego.

Wypada jeszcze wrócić do barda i gęsi. Wokół postaci Ludgera osnuto kilka barwnych opowieści, z których dwie chcę tu zamieścić. Bard, prawdziwy germański ślepy bard imieniem Bernlef, spotkał Ludgera w Groningen. Odmówił przyjęcia chrześcijaństwa, stwierdzając: „Jeśli twój Bóg jest tak potężny, pokaż mi znak”. Ludger położył mu ręce na oczach i odmówił modlitwę. Stał się cud… i bard przyjął wiarę chrześcijańską. Gęsi z kolei stanowiły plagę: niszczyły rolnikom pola. Ludger w cudowny sposób odpędził je, ratując ludzi przed głodem. A gęsi stały się jego atrybutem ikonograficznym.

Znanymi ludźmi Kościoła byli także rodzony jego brat i współpracownik, święty Hildegrim (Hildigrim), który podróżował z Ludgerem do Rzymu i Monte Cassino, a później został opatem i biskupem, oraz siostrzeniec Altfrid, autor jego biografii, dzięki któremu życie Ludgera jest nam relatywnie dobrze znane.

Źródła: kenteringen.nl, ludgerkring.nl, Wikipedia