O czystej Rajneldzie i dzikich hordach barbarzyńców

Dzisiaj, 16 lipca, Kościół wspomina świętą Rajneldę z Saintes, dziewicę i męczennicę. Dziś w Polsce prawie nikt jej nie pamięta, ale jeszcze sto lat temu nasi pradziadkowie czytali o jej życiu w popularnym dziełku księdza Wojciecha Galanta „Skarbiec Świętych Pańskich”. Długi czas, jaki upłynął od jej śmierci, otoczył jej postać pobożnymi legendami; ale mimo to łączy się z nią kilka ciekawych faktów i warto tę postać przypomnieć.

Prawie wszystko, co wiemy o Rajneldzie, pochodzi z jej żywota spisanego przez opata Hugona w słynnym opactwie w Lobbes (w południowej Belgii) około 1050 roku. Jesteśmy więc od niego zależni i trudno zweryfikować podawane w nim fakty, ale jego wartość mimo to jest znaczna, gdyż stanowi on jeden z najstarszych zachowanych żywotów kobiet w tej części Europy.

Śmierć świętej Rajneldy. Źródło: „Skarbiec Świętych Pańskich”

Rajnelda to spolszczona forma jej imienia; oryginalnie brzmiało ono w różnych narzeczach germańskich i francuskich Reinildis, Reinhild, Rénelde itp. Żyła na pograniczu tych grup narodowościowych, więc w różnych językach jest czczona pod odmiennymi, choć zbliżonymi formami imienia. Urodziła się zapewne około 630 r. w „Condacum”; uczeni domniemują, że za tą łacińską nazwą może kryć się Condé-sur-l'Escaut w dzisiejszej północnej Francji lub Kontich w Belgii.

Co istotniejsze, żywot Rajneldy twierdzi, iż była córką bardzo znanej postaci, mianowicie świętej Amalbergi z Maubeuge, oraz Witgera, księcia Lotaryngii. Jej rodzeństwem byli zaś kolejni święci: słynna Gudula z Brukseli (mamy o niej tekst: „Utracona cześć Guduli Brukselskiej”), patronka Gandawy Faraildis, biskup Cambrai Emebert oraz Ermelinda. Szczerze mówiąc, ta lista świętych wzbudza we mnie pewne podejrzenia; żywot Rajneldy został spisany około trzystu pięćdziesięciu lat po jej śmierci, a historycy wiedzą doskonale, iż średniowieczni pisarze, chcąc porządkować i „oswajać” swój świat, często przypisywali znanym postaciom pokrewieństwo, nie mając do tego żadnych źródeł. Lecz jeśli nawet pokrewieństwo jest fikcyjne, to fakt istnienia tych osób nie ulega wątpliwości.

Kościół św. Rajneldy w Saintes. Źródło: Wikimedia Commons/
PATRICKC8851

Rajneldzie przypisuje się również pielgrzymkę do Ziemi Świętej i tego faktu też nie możemy zweryfikować, ale jest on o tyle prawdopodobny, że wśród ówczesnej dobrze sytuowanej arystokracji, do której najwyraźniej należała, odbywanie raz w życiu takiej pielgrzymki było popularne.

To, co naprawdę nas interesuje, to relacja o jej śmierci. Rajnelda mieszkała w miejscowości o nazwie Saintes, zwanej także w źródłach (z oczywistych powodów) Sainte-Rénelde (niderlandzki: Sint-Renelde, waloński: Sinternele). Mieści się ona kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Brukseli. Dalej cytuję uroczy swoją staroświeckością opis księdza Galanta:

„Poświęciwszy się Bogu ślubem dziewiczości dozgonnej, Jemu postanowiła służyć wyłącznie. Dobra swe wszystkie rozdała ubogim i kościołom, a zatrzymała sobie tylko małą posiadłość w pobliżu miasteczka Sancten w Belgii i tam żyła jak pustelnica, poświęcając się na usługi chorych i opuszczonych. Oddana modlitwom i rozmyślaniu, starała się coraz większe czynić postępy w cnocie i doskonałości. Zdarzyło się, że dzikie hordy Fryzów i Sasów wpadły do kraju, niszcząc wszystko po drodze. Mieszkańcy okoliczni uciekli w popłochu, zaś święta zamknęła się w kościółku w Sancten. Dzicy barbarzyńcy wyłamali drzwi kościoła, oderwali Rajneldę od ołtarza, przy którym się modliła, za włosy wywlekli z kościoła i po dłuższych katuszach ucięli jej głowę dnia 16. lipca około r. 680. Równocześnie z nią ponieśli męczeństwo subdyakon Grymoald i sługa Gondulf; pierwszego ścięto, drugiemu zaś wbito trzy wielkie gwoździe, w głowę”.

Nie wiem, skąd ksiądz Galant wziął tych dzikich Fryzów i Sasów, ponieważ w żywocie Rajneldy jest mowa o zupełnie innych barbarzyńcach, znacznie straszniejszych od tamtych na wpół już oswojonych Germanów; o barbarzyńcach, którzy do pojawienia się w Europie hord Czyngis-Chana byli mrożącym krew w żyłach synonimem najokrutniejszych najeźdźców, jacy tylko istnieli: o Hunach. Znamy ich głównie z późnej starożytności: to ich parcie na zachód ze stepów Azji uruchomiło mechanizm wędrówek ludów, który doprowadził do upadku imperium rzymskiego. Zasadniczo znikają z kart historii w V wieku, roztapiając się w morzu innych ludów, więc ich pojawienie się dwieście lat później i w znacznie bardziej na zachód położonym miejscu, w okolicach dzisiejszej Brukseli, byłoby wielką ciekawostką. Owszem, nazwa „Hunowie” zaczęła z czasem służyć jako określenie wszelkich okrutnych i niszczycielskich najeźdźców, więc może opat Hugo z Lobbes użył go w sensie metaforycznym, nie wiedząc, kto naprawdę stał za napadem na Saintes? Może w końcu byli to Fryzowie i Sasi? Bardzo ciekawe.

Relikwiarz św. Rajneldy. Źródło: Wikimedia Commons/Jean-Pol Grandmont

Po Rajneldzie pozostały do dziś materialne ślady jej kultu: gotycki kościół pod jej wezwaniem w miejscowości Saintes, relikwiarz z XVII wieku i wybudowana w 1861 r. fontanna. Jest uważana za patronkę od chorób oczu i ropiejących ran, a przedstawiana jest z mieczem lub ciągnięta za włosy.

A teraz największy hit (uwielbiam dzisiejsze czasy i niezwykle cieszę się, że czegoś takiego dożyłam!): oryginalny łaciński żywot Rajneldy jest w całości dostępny w Internecie dzięki projektowi Wikisource, a dzięki Google’owi i jego translatorowi każdy z Państwa może go sobie dokładnie przeczytać, nawet jeśli po łacinie nie rozumie zgoła nic. Podaję link: https://la.wikisource.org/wiki/Vita_sanctae_Reinildis i zapraszam do lektury! Wcześniej jednak zachęcam do odmówienia modlitwy do świętej Rajneldy, także pochodzącej ze „Skarbca Świętych Pańskich” (który również można ściągnąć ze Śląskiej Biblioteki Cyfrowej!):

Boże, któryś świętą Dziewicę, Rajneldę, palmą męczeństwa do Nieba doprowadził, dawszy jej za towarzyszów cierpienia świętych Grymoalda i Gondulfa, użycz, prosimy Cię, sługom Twym odpuszczenie wszystkich grzechów, aby za przyczyną tychże Męczenników od nieszczęść wszelkich byli oswobodzeni. Amen.

Źródła: „Skarbiec Świętych Pańskich”, Wikipedia, wikisource.org, salveregina.pl